ABSTRACTS
- Gerhard Van Huyssteen (Sentrum vir Tekstegnologie (CTexT), Noordwes-Universiteit Potchefstroom) Afrikaans Negentig – Afrikaans Digitaal
In die jaar waarin Afrikaans negentig jaar gelede ampstaalstatus gekry het, vra mense dikwels hoe dit met Afrikaans gesteld is. In hierdie referaat word spesifiek gevra: “Hoe gaan dit met Afrikaans in die digitale era?” Aan die hand van ʼn aantal tegnologiedomeine (soos programmatuur, webwerwe en mobiele toepassings) word ondersoek ingestel na die stand van Afrikaans vanuit ʼn eindgebruikersperspektief. Resultate van marknavorsing onder Afrikaanssprekendes sal ook voorgehou word, ten einde aan te toon waar behoeftes in die mark bestaan. Daar sal ook spesifiek aandag gegee word aan die rol van die nuutgestigte Virtuele Instituut vir Afrikaans (VivA) en hoe dit bydra tot ʼn groter digitale aanbod vir alle Afrikaanssprekendes.
- Daniël Van Olmen (Lancaster University), Adri Breed (Noord-Wes Universiteit Potchefstroom) en Ben Verhoeven (Universiteit Antwerpen)
Een synchrone en diachrone corpusstudie van (‘n) mens als onpersoonlijk voornaamwoord
In tegenstelling tot het Nederlandse men en het Duitse man (bv. Weerman 2006, van der Auwera e.a. 2012, Draye 2014) heeft het onpersoonlijke voornaamwoord met ‘mens’ als oorsprong in het Afrikaans nog maar weinig aandacht gekregen in de literatuur. Met deze paper willen we deze lacune deels opvullen. In het eerste deel worden de resultaten van een verkennende studie van een klein corpus 20ste-eeuws Afrikaans (Kirsten p.c.) besproken. Uit een semantische analyse van de data in termen van Siewierska & Papastathi (2011) and Gast & van der Auwera (2013) blijkt dat, zoals het optionele ‘n aangeeft (Giacalone Ramat & Sansò 2007: 98-106), het onpersoonlijke voornaamwoord in het Afrikaans enkel universeel-interne gebruiken kent. Deze slechts gedeeltelijke grammaticalisatie lijkt opmerkelijk in het licht van de aanwezigheid van een volledig ontwikkeld men in het oudste subcorpus maar het gebrek aan invloed toont vooral de toenmalige diglossie tussen Afrikaans en Nederlands aan. De verklaring voor de situatie van (‘n) mens moet waarschijnlijk gezocht worden in zijn suppletieve vormen, die door de tweede persoon enkelvoud – altijd beperkt tot universeel-interne contexten als onpersoonlijk voornaamwoord – verschaft worden. De corpusgegevens suggereren bovendien dat er nauwelijks sprake is van een vervanging van jou en jouself door mens se en mensself en bevestigen grotendeels de suppletiepatronen beschreven in Donaldson (1993). De kwantitatieve analyse van de data geeft aan dat het ‘mens’-voornaamwoord in het Afrikaans veel minder vaak voorkomt dan in het Duits maar ondanks zijn functionele restricties frequenter is dan in het Nederlands (waarin men aan het verdwijnen is). In de loop van de 20ste eeuw is er geen significante toename van (‘n) mens waar te nemen maar ‘n mens verliest wel lichtjes terrein aan mens. In het tweede deel van de paper wordt de variatie tussen ‘n mens en mens als onpersoonlijke voornaamwoorden van dichterbij bekeken, in het Taalkommissiekorpus (Taalkommissie van die SAWK 2011) en enkele extra krantencorpora van de afgelopen decennia. Met een mixed effect regression model met variabelen als genre, tijd, individu en publicatie hopen we er een beter beeld van te krijgen.
Referenties
Donaldson, B. 1993. A Grammar of Afrikaans. Berlijn: Mouton de Gruyter.
Draye, L. 2014. Man en men: Een wereld van verschil. In Freek Van de Velde et al. (red.), Patroon en Argument: Een Dubbelfeestbundel bij het Emeritaat van William Van Belle and Joop van der Horst. Leuven: Universitaire Pers, 241-253.
Gast, V. & J. van der Auwera. 2013. Towards a distributional typology of human impersonal pronouns, based on data from European languages. In D. Bakker & M. Haspelmath (red.), Languages Across Boundaries: Studies in the Memory of Anna Siewierska. Berlijn: Mouton de Gruyter, 119-158.
Giacalone Ramat, A. & A. Sansò. 2007. The spread and decline of indefinite man-constructions in European languages: An areal perspective. In P. Ramat & E. Roma (red.), Europe and the Mediterranean Linguistic Areas: Convergences from a Historical and Typological Perspective. Amsterdam: John Benjamins, 95-131.
Siewierska, A. & M. Papastathi. 2011. Towards a typology of third person plural impersonals. Linguistics 49, 575-610.
Taalkommissie van die SAWK. 2011. Taalkommissiekorpus 1.1. Noord-Wes Universiteit: CTexT.
van der Auwera, J., V. Gast & J. Vanderbiesen. 2012. Human impersonal pronoun uses in English, Dutch and German. Leuvense Bijdragen 98, 27-64.
Weerman, F. 2006. It’s the economy, stupid: Een vergelijkende blik op men en man. In M. Hüning et al. (eds.), Nederlands tussen Duits en Engels. Leiden: SNL, 19-47.
- Peter Dirix, Liesbeth Augustinus en Frank Van Eynde (KULeuven)
Een corpusonderzoek over de vervangende infinitief in het Afrikaans
De vervangende infinitief of infinitivus pro participio (IPP) is een taalkundig fenomeen in de Continentaal-West-Germaanse talen. In het Afrikaans refereert IPP naar constructies met het hulpwerkwoord het (‘hebben’) waar in de werkwoordcluster een infinitief verschijnt in plaats van het verwachte voltooid deelwoord. In voorbeeld (1a) is er geen werkwoordcluster en selecteert het hulpwerkwoord het voltooid deelwoord gebly. Wanneer bly echter nog een werkwoord selecteert, komt het frequent voor als infinitief (1b) en niet als het verwachte voltooid deelwoord (1c):
(1a) Hy het stil gebly.
(1b) Hy het bly praat.
(1c) Hy het gebly praat.
In tegenstelling tot het Nederlands en het Duits, was er voor het Afrikaans nog geen uitgebreide corpusstudie gedaan. Donaldson (1993) beschouwt (1c) als niet-standaardtalig, maar Ponelis (1979) en De Vos (2001) beschouwen het fenomeen als optioneel. Wij presenteren de resultaten op basis van het Taalkommissiekorpus met meer dan 50 miljoen woorden (Augustinus en Dirix, 2013) en doen ook een vergelijkende typologische studie met de andere talen waar dit fenomeen voorkomt (Augustinus en Van Eynde, 2015). Daarnaast bespreken we ook constructies die typisch Afrikaans zijn, zoals de passieve vorm die zowel in de tegenwoordige als de verleden tijd voorkomt en preteritumassimilatie bij een aantal modale hulpwerkwoorden. Verder bestaat er een duratieve constructie met pseudocoördinatie die voorkomt bij vier aspectuele verbindingswerkwoorden.
(2a) Ons staan stil en luister.
(2b) Ons het stil staan en luister.
(2c) Ons het stil gestaan en luister.
Op basis van de corpusdata kunnen we stellen dat in constructies met dubbele infinitief de vervangende infinitief in 99% van de gevallen voorkomt, terwijl in de duratieve constructies de vervangende infinitief optioneel is en in ongeveer de helft van de gevallen voorkomt. Bovendien kunnen we stellen dat beide klassen werkwoorden disjunct zijn, dus een werkwoord komt ofwel voor met de dubbele-infinitiefconstructie of met de duratieve constructie, maar niet met alle twee.
Bibliografie:
Augustinus L. and Dirix P. (2013). “The IPP effect in Afrikaans: a corpus analysis” in: Proceedings of the 19th Nordic Conference of Computational Linguistics (NoDaLiDa 2013 Oslo), pp. 213-225, mei 2013, Linköping University Electronic Press, Linköping, ISBN 978-91-7519-589-6.
Augustinus, L. and Van Eynde, F. (aanvaard, 2015). “A Usage-based Typology of Dutch and German IPP verbs.” Leuvense Bijdragen.
De Vos, M. (2001). Afrikaans Verb Clusters: A Functional-Head Analysis. masterthesis, Universitetet i Tromsø, Tromsø.
Donaldson, B. C. (1993). A Grammar of Afrikaans. Mouton de Gruyter, Berlijn/New York.
Ponelis, F. A. (1979). Afrikaanse Sintaksis. J.L. van Schaik, Pretoria
- Timothy Colleman (Universiteit Gent)
Een contrastieve blik op hulpwerkwoordelijke constructies met krijgen en kry
In het Nederlands zijn er twee verschillende constructies met krijgen + voltooid deelwoord waarin krijgen tot op grote hoogte geauxiliariseerd is: de resultatieve constructie in (1) en de semi-passieve (ook wel receptieve) constructie in (2). Vooral die laatste constructie is naar grammaticale maatstaven jong: de vroegste voorbeelden ervan dateren uit de eerste decennia 20ste eeuw. Landsbergen (2009) en Colleman (ter perse) gaan uitvoerig in op het ontstaan van die nieuwe krijgen-constructie, waarin ze allebei een cruciale rol toebedelen aan de al wat oudere constructie in (1), die ook al voorkwam in oudere stadia van het Nieuwnederlands.
Afrikaans kry kent eveneens hulpwerkwoordelijke gebruikswijzen (zie bv. Molnárfi 1995), maar er zijn een paar interessante verschillen aan te wijzen met de overeenkomstige Nederlandse constructies. Ten eerste kan het resultatieve kry in tegenstelling tot Nederlands krijgen ook gecombineerd worden met intransitieve hoofdwerkwoorden, zoals in (3) – al is niet meteen duidelijk hoe wijdverspreid zulke gebruikswijzen precies zijn in het hedendaagse (Standaard)Afrikaans. Ten tweede is het semi-passieve gebruik van kry veel minder goed ingeburgerd dan het corresponderende gebruik van krijgen: voorbeelden als (4) komen weliswaar voor (als nederlandismen?), maar ze zijn relatief zeldzaam – wellicht deels omdat in het Afrikaans “gewone” indirect object-passivering veel minder gemarkeerd is dan in het Nederlands (type Hy is ’n pos aangebied). Ten derde komen in informeel Afrikaans dan weer wel zinnen voor als (5), waar het om een letterlijke vertaling van de Engelse get-passive lijkt te gaan.
Op basis van data uit verschillende krantencorpora (o.a. ook uit de tabloid Son) en van het Internet zal ik de drie verschillen in kwestie nader in kaart brengen en ze duiden vanuit een constructiegrammaticaal perspectief.
(1) De student kreeg zijn scriptie niet op tijd afgewerkt.
(2) De minister kreeg de sleutels overhandigd (door/van zijn voorganger).
(3) Sy wag op die stoep, ’n kind op die heup, iets tussen afwagting en vrees in albei se oë. […]
“Hallo”, sê hy. Sy kry geglimlag. (uit Etienne van Heerden, Asbesmiddag)
(4) Toe hy aan die einde van sy studie ‘n omroeperspos aangebied kry, was sy kop deur. (Die Burger
2003)
(5) “Be assertive” van die raad kan jou smoel geslaan kry …
Literatuurverwijzingen
Colleman, Timothy (ter perse). Constructionalization and post-constructionalization: The constructional semantics of the Dutch krijgen-passive in a diachronic perspective.’ In: Jóhanna Barðdal, Elena Smirnova, Lotte Sommerer Elena Smirnova & Spike Gildea (Eds.), Diachronic Construction Grammar. Amsterdam/ Philadelphia: John Benjamins, 215-258.
Landsbergen, Frank (2009). Cultural evolutionary modeling of patterns in language change. Utrecht: LOT.
Molnárfi, Laszlo (1995). Wie kry wat in ‘iets gedoen kry’?: Oor die resultatiewe kry+Part II-konstruksies in die huidige Afrikaans. Tydskrif vir Geesteswetenskappe 35: 109-127.
- Bernard Odendaal (Noord-Wes Universiteit Potchefstroom)
Naklanke van Paul van Ostaijen se avantgardistiese digwerk in Afrikaans, met besondere klem op die poësie van George Weideman
Tydens sy lewe was Paul Van Ostaijen grootliks onerkend vir die wyse waarop hy die Vlaamse literatuursisteem die internasionale avant-gardistiese en modernistiese era binnegelei het. Sedertdien het die situasie ingrypend verander – sodanig dat iemand soos Reynebeau (2004) hom, naas Guido Gezelle en Karel van de Woestijne, uitsonder as een van die drie “reuzen” van die Vlaamse digkuns in die geheel. Die omvang van die belangstelling in sy skrywerskap sedert die Tweede Wêreldoorlog blyk byvoorbeeld uit die lys van publikasies oor sy skrywerskap wat Borgers (1996) oor nege bladsye vermeld in Paul van Ostaijen. Een documentatie.
Selfs belangriker as die akademiese belangstelling in sy werk is die erkenning wat opvolgende geslagte vernuwende skrywers aan sy kreatiewe voorbeeld gegee het, byvoorbeeld die Vlaamse Tijd en Mens-generasie, die Nederlandse Vyftigers en enkele neo-realiste uit die 1960’s. Ander woordkunsstromings wat kennelik by sy voorbeeld gebaat het, sluit die surrealisme (Vancrevel, 1989) en die postmodernisme (Vaessens, 2013) in. Beulens (2001) toon in ’n omvangryke studie die ingrypende nawerking van Van Ostaijen se nalatenskap in spesifiek die Vlaamse poësiesisteem aan.
Dit is egter die weerklanke van Van Ostaijen se digwerk in die Afrikaanse poësie wat in hierdie referaat nagespeur sal word. Kommentators het al gewys op die nawerking van Van Ostaijen se avant-gardistiese werk in vernuwende aspekte van die digkuns van ’n Boerneef en van Sestigers soos Breyten Breytenbach en veral George Weideman. Bekende Van Ostaijen-gedigte soos “Marc groet ’s morgens de dingen”, “Melopee”, “Berceuse presque nègre” en “METAFISIESE JAZZ” sou egter ook naklink in bundels van minstens sewe ander Afrikaanse digters wat ná die 1960’s die lig gesien het.
Ten slotte val die kollig in hierdie referaat op hoe die volkse, taalspel- en magiese elemente wat Van Ostaijen se baanbrekerswerk onder andere gekenmerk het, verwante neerslae in spesifiek George Weideman se digkuns gevind het.
- Ihette Jacobs (Universiteit van die Vrystaat)
Die gesprek tussen “Hebban olla vogala” en drie Afrikaanse gedigte
Die eerste optekening van Nederlandse “poësie” kom uit die tweede helfte van die twaalfde eeu.
Hierdie welbekende reëls lees as volg:
Hebban olla vogala
nestas hagunnan
hinase hic enda thu.
Wat unbidan we nu?
Dit wil sê: “Al die voëls het neste begin, behalwe ek en jy. Waarvoor wag ons nou?” Hierdie reëls is in omstreeks 1150 neergepen en het verlore gegaan, totdat die Engelse taalkundige Kenneth Sisam dit in 1932 in die universiteitsbiblioteek van Oxford ontdek het. Hy het dit dadelik geïdentifiseer as Oud-Nederlands. Die monnik wat dit neergeskryf het, was waarskynlik afkomstig uit Vlaandere.
Daar kan aangevoer word dat die Afrikaanse digkuns byna 900 jaar oud is, omdat Afrikaans uit sewentiende eeuse Nederlandse dialekte ontstaan het en die Middelnederlandse letterkunde, asook bogenoemde Oud-Nederlandse reëls, dus deel uitmaak van Afrikaans se literêre erfenis. Afrikaans stam uit Nederlands en daarom begin die Afrikaanse digkuns ook met bogenoemde reëls, wat deur sommiges beskou word as die begin van die eerste gedig in Nederlands (Hugo, 2012).
In die Afrikaanse poësie het menige digters al met hierdie Oud-Nederlandse “gedig” in gesprek getree. Elkeen van die digters voeg hulle eie interpretasie tot die reëls toe, maar dit is onteenseglik so dat dié reëls ʼn verreikende invloed op die Afrikaanse poësie het. Oor hoe die reëls geïnterpreteer moet word, is daar egter nie eenstemmigheid nie en in die Afrikaanse poësie word daar telkens deur verskillende digters op die onderskeie interpretasies van die reëls ingespeel.
In hierdie referaat word drie voorbeelde van Afrikaanse gedigte wat na hierdie frase verwys, bespreek: D.J. Opperman se “Na ʼn besoek aan die dieretuin” (Negester oor Ninevé, 1947), “Kanttekeninge van ʼn monnik” (Kontrafak, 1994) deur Johan Myburg en “Hebban olla vogala” (Hanekraai, 2012) deur Daniel Hugo.
- Fanie Olivier (Adam Mickiewicz-universiteit Poznan)
Wat is Suid-Afrika?
Die steeds-groeiende corpus Afrikaanse tekste wat in Nederlands vertaal en in die Nederlandse taalgebied uitgegee word, bevestig uiteraard die literêre kwaliteit van die
(Suid-) Afrikaanse letterkunde. Die aanwesigheid van Elisabeth Eybers as deel van die Nederlandstalige kanon het natuurlik in die laaste jare van die vorige millenium deure vir Afrikaanse skrywers oopgemaak buite die politieke dienstigheid om, en die bekroning van Riet de Jong-Goossens met die Marthinus Nijhoff-prys in 2010 het die gunstige ontvangs van Afrikaans in akademiese kringe verder toegelig.
Maar buite die literêre kwaliteit om is daar kennelik ander aspekte van die letterkunde uit die verre suide wat vertalers en uitgewers opval en wat die produksie van hierdie vertalings regverdig.
Die belangrikste vraag wat onmiddellik opduik, is hoe die Afrikaanse tekste lyk wat sedert die politieke ommekeer [dus die afgelope 20 jaar] in Nederlands vertaal is.
’n Eerste vraag, waarskynlik akademies, is watter redes sou daar bestaan waarom relatief min poësie vertaal word, terwyl baie geproduseer word? En dit terwyl heelwat Nederlandse poësie in Afrikaans vertaal word.
Interessanter egter, is om vas te stel watter beeldvorming van Suid-Afrika deur vertalings in Nederlands by lesers sou kon plaasvind. Hierdie beeldvorming het uiteraard in die eerste plek te make met hoe die literêre sisteem daar uitsien: watter skrywers word gekies of voorgestel, en watter rol speel uitgewers [aan beide kante van die ewenaar] in beslissings? Is daar verskille in keuses by Nederlandse en Belgiese uitgewers?
Maar die boeiendste is watter voorstelling van Suid-Afrika lesers in Nederland en Vlaandere sou moes vorm deur wat hulle in vertaling lees. Hoe lyk die land en sy gemeenskap waarmee hulle nou en op hierdie manier kennis maak?
In hierdie referaat beoog ek om ’n omvattende opgawe te maak van Afrikaanse vertalings in Nederlands sedert 1995 en voorlopige bespiegelende gevolgtrekkings te maak. Daarna sal ek by verskillende uitgewers probeer vasstel wat hulle vertalingsbeleid is en of daar enige bewuste sosio-politieke oorwegings ’n rol speel.
- Louise Viljoen (Stellenbosch Universiteit)
Transnasionale bewegings en kultuuroordrag tussen Afrikaans en Nederlands in Marlene van Niekerk se bundel Die sneeuslaper/De sneeuslaper
Marlene van Niekerk se verhalebundel Die sneeuslaper (Nederlands: De sneeuwslaper) word gekenmerk deur die “perforasie” (De Vries) van die grense tussen die tale Afrikaans en Nederlands, ook deur die wedersydse infiltrasies van Nederlandse en Suid-Afrikaanse ruimtes. Hierdie referaat stel ondersoek in na dié teks, meer spesifiek die verhaal “Die sneeuslaper”, se gebruik van Nederlands binne die Afrikaans, ook na die oordrag van kulturele inhoude tussen Afrikaans en Nederlands binne die spanningsveld van kulturele magsverhoudinge in die ‘wêreldrepubliek van die lettere’(Casanova). Daar word ook aandag gegee aan die wyse waarop die teks besin oor die materialiteit van taal, die rol van kuns in die samelewing en die skrywer se politieke verantwoordelikheid.
- Elsabe Taljard en Nerina Bosman (Universiteit van Pretoria)
Korpuslinguistiek en metafoorondersoek: moontlikhede en uitdagings met verwysing na kat- en hondmetafore in Afrikaans en Noord-Sotho
Korpuslinguistiek in Suid-Afrika, en spesifiek in Afrikaans, staan nog in sy kinderskoene, en weinig korpusgebaseerde en/of korpusgedrewe linguistiese navorsing het tot dusver die lig gesien. In hierdie studie verken ons die nuwe perspektiewe wat die beskikbaarheid van elektroniese tekskorpora bied. Ons gee ook aandag aan die beperkinge van hierdie metodologie met spesifieke verwysing na metafoorondersoek soos geïllustreer aan die hand van ’n vergelykende studie oor kat- en hondmetafore soos wat dit in Afrikaans en Noord-Sotho, ’n Suid-Afrikaanse Bantoetaal, voorkom.
Metafoor word hier gebruik in die betekenis “metaforiese uitdrukking“ en ons ondersoek vind breedweg gesproke plaas binne die kader van die konseptuele metafoorteorie soos wat dit in die werk van Lakoff en Gibbs, byvoorbeeld, aangetref word. As korpusse gebruik ons die Universiteit van Pretoria Afrikaanse Korpus (UPAK) (15.5 miljoen lopende woorde) en die Universiteit van Pretoria Sepedi Korpus (PSK) (7.7 miljoen lopende woorde).
In ons studie gebruik ons een van die strategieë wat Stefanowitsch (2007:2-5) vir semantiese ondersoek voorstel, naamlik om brondomein-leksikale-items in die korpus op te soek, ten einde die beduidende voorkoms van kat- en hondmetafore in dié twee tale vas te stel. Om ’n groot korpus te deursoek met ’n vaste aantal soekterme is ’n haalbare strategie, een wat ook deur ander navorsers gebruik word. Die resultate van hierdie aanvanklike ondersoek sal aandui of die twee taalgemeenskappe gelyke toegang tot die brondomeine van ‘kat’ en ‘hond’ onderskeidelik het, aangesien ongelyke toegang ‘n moontlike rede vir metafoorverskille tussen tale kan wees.
Vervolgens ondersoek ons die rol wat volkskennis speel in die metafoorverskille wat in ons korpusondersoek na vore gekom het. Linguistiese verskille in metafore soos dit in verskillende tale vergestalt word, is goed gedokumenteer, en hierdie verskille word dikwels toegeskryf aan kultuurverskille tussen die sprekers van die onderskeie tale. Die doel van hierdie deel van die ondersoek is om vas te stel of die volkskennis betreffende katte en honde wat die twee kultuurgroepe het (of nie het nie), in die metafore wat ons op grond van die korpusondersoek geïdentifiseer het, weerspieël word.
Laastens word die invloed van kultuur op metaforiese uitbreiding bestudeer – kan metafoorverskille sonder meer aan kultuurverskille toegeskryf word, of is daar ander faktore ook ter sprake?
- Danie Prinsloo en Nerina Bosman (Universiteit van Pretoria)
‘n Vergelykende korpusgebaseerde ondersoek na ‘n geselekteerde aantal leksikonitems in Afrikaans
Hierdie voordrag fokus op die gebruik van aanspreekvorme en sekere ander leksikonitems in Afrikaans uit (a) ’n historiese perspektief ten opsigte van gebruiksfrekwensie en betekenisverskuiwing en (b) ’n domeinvergelykende perspektief.
Die historiese perspektief behels ’n vergelyking van ’n korpus van Afrikaanse tekste van voor 1930 met korpusse van Afrikaans van die afgelope twee tot drie dekades soos koerantberigte in die Media 24 argief, religieuse tekste en algemene Afrikaanse literatuur. Dit gaan in ons ondersoek oor aanspreekvorme soos neef, nig, niggie, oom, tant, tante, tannie, en ook die interetniese aanspreek- en verwysvorme baas, noi, ounooi, nonna, miesies asook oor verouderde/verouderende woorde soos in die betekenisonderskeidings rowwe versus ruwe, spaarwiel versus noodwiel, bestelling versus afspraak, cd versus laserskyf, ens. Die fokus lê veral op aspekte soos verskille in frekwensie, gebruik en betekenis tussen die korpora.
Dit blyk byvoorbeeld dat neef in die historiese korpus oorweldigend as aanspreekvorm vir ’n persoon gebruik word, terwyl dit in hedendaagse Afrikaans feitlik deurgaans na ’n familielid verwys. Frekwensietrajekte wat vir Afrikaanse woorde saamgestel is toon aan dat ruwe, noodwiel en laserskyf oor die afgelope drie dekades ’n dalende tendens toon maar rowwe, spaarwiel en CD se gebruiksfrekwensie toeneem. So ook dui statistise analise daarop dat die gebruiksfrekwensie van vigs vinniger toeneem as aids.
Wat domeinvergelyking betref, is bevind dat individuele woorde dikwels sonder opvallende frekwensieverskille in verskillende domeine optree maar domeinverskille sterk na vore kom ten opsigte van sekere kollokasies waarin sulke woorde optree. So, byvoorbeeld, is daar nie onderskeid tov die kollokasie in diens tussen religieuse- en mediatekste nie terwyl beter/beste diens, swak/goeie diens sterk in mediatekste figureer maar skaars is in religieuse tekste. Vir besonderde diens en onbaatsugtige diens is die situasie omgekeer: oorweldigend in religieuse tekste en geen/min voorkomste in mediatekste.
- Angelique Van Niekerk (Universiteit van die Vrystaat)
Insigte uit ʼn korpuslinguistiese benadering tot advertensietaal in Afrikaans
In hierdie referaat word daar gesteun op ʼn korpusgebaseerde benadering tot die kreatiewe gebruik van taal in advertensies teen die agtergrond van die normatiewe grammatika van Afrikaans. Aan die hand van ʼn datastel van meer as 2000 gedrukte Afrikaanse advertensies sedert 1998 is advertensies geanaliseer ten einde die patroonmatige talige meganismes te identifiseer wat aan die een kant fokus op herkenning en onthou van ʼn bepaalde handelsnaam en aan die ander kant verhoogde betrokkenheid vereis van die teikenmark ten einde sin te maak van die boodskap.
Die kwantitatiewe aspek berus op die identifisering van bepaalde talige patrone op basis van frekwensie. Daarna is bepaalde kwalitatiewe analises gedoen ter identifisering van die geïmpliseerde bemarkingsboodskap wat direk verband hou met die volgende drie taalverskynsels wat patroonmatig voorkom in advertensiekommunikasie, naamlik: klankmatige herhaling, betekenismanipulasie en bedoelde sintaktiese ongrammatikaliteite. Die subkategorieë en relevansie van die meganismes in die konstruering van die bemakingsboodskap sal aan die hand van werklike data geïllustreer word. Dit sluit in:
A) Klankmatige herhaling gefokus op die handelsnaam se aard of die handelsnaam self, naamlik:
• assonansie,
• alliterasie,
• rym.
Een so ʼn voorbeeld is ʼn koeldrankadvertensie wat nuut in vier geure beskikbaar is en waarvan die opskrif lui: “VVV-Vier vonkelende vrugte”.
B) Betekenismanipulasie, naamlik:
• doelbewuste vaagheid van betekenis;
• doelbewuste dubbelsinnigheid van betekenis.
Bogenoemde tipes betekenismanipulasie is gefokus op die aard of aspek van die produk en/of handelsnaam. ʼn Voorbeeld van dubbelsinnigheid sluit die spel met die woord verwag (expecting in Engels) uit ʼn hospitaaladvertensie wat ʼn pasgebore baba in sy ma se arms wys, in. Die opskrif lui: “Verwag u die beste? Mediclinic lewer dit.”
C) Bedoelde sintaktiese ongrammatikaliteite gefokus op die handelsnaam of kwalitatiewe aspek van die handelsnaam, naamlik:
• sintaktiese onderleksikalisering;
• doelbewuste verbreking van die normatiewe sinsorde van Afrikaans;
• sintaktiese opstapeling.
Bogenoemde blyk uit ʼn voorbeeld van onderleksikalisering soos, “want jy is dit werd” as opskrif in ʼn duur skoonheidsprodukadvertensie of ʼn voorbeeld van sintaktiese eindrelevering wat lui “Kom `n bietjie uit. Tiguan.” in ʼn motoradvertensie, ens.
- Yves T’Sjoen (Universiteit Gent)
Internationale tekstbewegingen. Nederlands > Afrikaans en de poëzie van Leonard Nolens
Nederlandstalige schrijvers en literaire teksten functioneren en circuleren in buitenlandse literaturen. Ze maken deel uit van het gesprek over literatuur in een anderstalig literair landschap. Literair-institutioneel, vertaalwetenschappelijk en intercultureel onderzoek wordt doorgaans aangeduid met de termen ‘transnationalisme’ en ‘World Literature’. Dergelijke generalistische begrippen kunnen worden geproblematiseerd. In de bijdrage wordt ingegaan op de verwevenheid van ‘verticale’ en ‘laterale’ transnationale bewegingen van literatuur. Aan de hand van Nolens’ poëzie in Afrikaanse vertaling worden enkele uitspraken gedaan over de entree en de beeldvorming (presentie) van de persona poetica en persona pratica in Zuid-Afrikaanse literaire media. De interculturele bemiddelaarsrol van de dichter, vertaler en criticus Daniel Hugo en van Protea Boekhuis (Nicol Stassen) wordt belicht..
- Joan-Mari Barendse (Universiteit van Suid-Afrika)
Die tante uit Nederland in Etienne van Heerden se Kikoejoe (1996) en 30 nagte in Amsterdam (2008)
In haar artikel “Die rol van Nederland in die transnasionale beweging van enkele Afrikaanse skrywers” bespreek Viljoen (2014) Etienne van Heerden as een van “die mees prominente Afrikaanse skrywers in Nederland”. Sy wys daarop dat talle van sy werke in Nederlands vertaal word, hy gereeld deelneem aan literêre geleenthede in Nederland, en die ruimte van Nederland ook in sy werk voorkom.
In hierdie referaat fokus ek op twee romans waarin ʼn tante met ʼn verbintenis aan Nederland ʼn leidende rol speel. In Kikoejoe (1996) is dit tant Geertruida (alhoewel sy “g’n getante” duld nie en die hoofkarakter Fabian aansê om haar Geert te noem) wat die lewens van die Latsky-familie op hulle vakansieplaas in die Karoo omverwerp met haar jaarlikse besoek uit Nederland. Kikoejoe is gebaseer op ʼn novelle getiteld Die gas in rondawel Wilhelmina (1995) wat Van Heerden in opdrag van die Nederlandse anti-apartheidsorganisasie Kairos geskryf het om “die kulturele betrekkinge tussen Suid-Afrika en Nederland uit [te] beeld” (Pakendorf 1995; Malan 1995). In Die gas in rondawel Wilhelmina verskyn ʼn Nederlandse vertaling van die verhaal naas die Afrikaanse weergawe. In 30 nagte in Amsterdam (2008) neem die karakter Henk se lewe ʼn onverwagte wending wanneer hy ʼn brief uit Nederland ontvang waarin hy in kennis gestel word dat sy lankverdwene Tante Zan haar huis in Amsterdam aan hom bemaak het. Ek ondersoek hier die rol van die ruimte van Nederland, verwysings na Nederland, en die tante uit Nederland in die romans.
Verwysings
Malan, Lucas. 1995. Nederlandse bande sorg vir vermaak. Rapport, 20 Julie, bl. 18.
Pakendorf, Gunther. 1995. Nederlandse opdragwerk bevestig Van Heerden as ʼn kortkunsmeester. Die Burger, 14 Junie, bl. 5.
Viljoen, Louise. 2014. Die rol van Nederland in die transnasionale beweging van enkele Afrikaanse skrywers. Internationale Neerlandistiek 52(1): 3–26.
- Hanneke Stuit (Universiteit van Amsterdam)
Het ‘Transachtige‘ van Ubuntu: Medemenselijkheid en transgressie in Coetzee’s Age of Iron
Wat is er “trans” aan ubuntu? Met de misschien wat vreemd aandoende titel van deze paper probeer ik een naam te geven aan de mogelijkheid van ubuntu om een brug te slaan tussen meerdere divergente elementen. Hoewel ubuntu vaak wordt ingezet om een intersubjectieve dynamiek tussen meerdere personen, of tussen een individu en diens gemeenschap te beschrijven, denk ik dat het zinnig is om ubuntu ook op een meer conceptuele manier te benaderen. Ubuntu kan namelijk worden gezien als een sociale en misschien ook wel politiek theoretische positie die zich aan de ene kant aan de grens van een utopisch ideaal van medemenselijkheid beweegt, maar aan de andere kant ook reden biedt om deze grens met hand en tand te bewaken. Het is dus misschien niet zo dat ubuntu altijd over medemenselijkheid an sich gaat, maar wel altijd aanleiding geeft om op medemenselijkheid te reflecteren. Het stelt vragen als: wat hebben wij in dit moment met elkaar gemeen, en welke handeling kan ik verrichten om die verbondenheid te versterken? Gezien de positie van Elizabeth Curren in Age of Iron, die van elk sociaal harmonisch contact gespeend lijkt aan het einde van de jaren 80 in Kaapstad, maar toch een connectie met haar (vijandige) omgeving blijft zoeken, is deze roman een onverwacht goede partner in het nadenken over wat ubuntu nu precies overbrugt en hoe het dat doet. In deze paper zal ik een aantal aspecten uit Age of Iron uit het vroege interregnum van Zuid-Afrika koppelen aan theorieën over ubuntu, en onderzoeken hoe de roman de handeling van het slaan van bruggen verkent, inzichtelijk maakt en ook problematiseert.
- Benito Trollip en Gerhard Van Huyssteen (Noord-Wes Universiteit Potchefstroom)
ʼn Beskrywing van die valensiemorfeem in Afrikaans vanuit ʼn kognitiewe gebruiksgebaseerde beskrywingsraamwerk
In Germaanse tale sos Afrikaans, Nederlands en Duits is valensiemorfeme ‘n algemene verskynsel in komplekse woorde. Dit kom in gemiddeld 30% van die genoemde tale se komposita voor. Voorbeelde sluit in die -s- in bruidspaar en koningshuis en die -e- in swanedons. In al die genoemde tale is pogings al aangewend om die valensiemorfeem se aard en sistematiek te bepaal. Hierdie verskynsel is uit verskillende perspektiewe beskou wat wissel van beskrywende of historiese benaderings (Combrink, 1990: Van Tiel et al., 2011), tot psigolinguistiese ondersoeke (Krott et al., 2001). Die kombinasie van verouderde beskouings (spesifiek met verwysing na Afrikaans) en relatiewe onsekerheid selfs na eksperimentering (met verwysing na Nederlands en Duits), regverdig ‘n alternatiewe benadering.
Hierdie navorsing het ten doel om vanuit die Kognitiewe Grammatika (KG) ‘n linguistiese model (oftewel kategoriseringsnetwerk) van die valensiemorfeem te postuleer. Die geleentheid wat KG bied om maksimalisties te werk binne ‘n konseptueel eenvormige veld, sal deurslaggewend wees. Daar word van sowel ‘n literatuur- as korpusondersoek gebruik gemaak in die proses om hierdie model op te stel. Die korpus wat in die ondersoek gebruik word is die CKarma-datastel wat uit ongeveer 77 696 Afrikaanse komplekse bestaan. Voorlopig kan die gevolgtrekking gemaak word dat die valensiemorfeem ‘n uiters skematies-semantiese inhoud het met besliste fonologiese inhoud. Juis weens die valensiemorfeem se morfofonologiese aard, kan die aandeel van hierdie woorddeel in die konseptualisering van komplekse nie genegeer word nie.
Bronverwysings
Combrink, J.G.H. 1990. Afrikaanse Morfologie: Capita Exemplaria. Pretoria: Academica.
Krott A., Baayen, R.H. en Schreuder, R. 2001. Analogy in morphology: modeling the choice of linking morphemes in Dutch. Linguistics 39(1):51-93.
Van Tiel, B., Rem, M. & Neijt, A. 2011. De historische ontwikkeling van de tussenklank in Nederlandse nominale samenstellingen. Nederlandse Taalkunde 16(2):120-140.
- Liesbeth Augustinus, Ineke Schuurman, Vincent Vandeghinste, Peter Dirix en Frank Van Eynde (KULeuven)
Zoeken in een Afrikaans corpus: baie maklik!
In deze presentatie stellen we de Afrikaanse versie van GrETEL (Augustinus et al. 2012, 2013) voor, een zoekmachine voor syntactisch geannoteerde corpora of treebanks. GrETEL maakt het mogelijk om op een gebruiksvriendelijke manier treebanks te bevragen aan de hand van een voorbeeldconstructie in plaats van een formele zoekinstructie. Daardoor hebben gebruikers slechts een beperkte kennis nodig van de corpusannotaties en de lay-out van de boomstructuren. Verder is het gebruik van treebanks t.o.v. platte corpora erg handig indien de gebruiker geïnteresseerd is in discontinue structuren, zoals de Afrikaanse dubbele ontkenning in Hy kan dit nie doen nie ‘Hij kan dat niet doen’. Dat voorbeeld kan gebruikt worden als input voor GrETEL. Op basis van informatie die de gebruiker aan het programma verschaft, wordt volledig automatisch een formele zoekinstructie in XPath gegenereerd. Een dergelijke query ziet er als volgt uit:
//node[node[@rel=”mod” and @pt=”ADV” and @lemma=”nie”] and node[@rel=”mod” and @pt=”PRT” and @lemma=”nie”]]
Aan de hand van bovenstaande zoekinstructie geeft GrETEL alle zinnen in de treebank weer die de dubbele onkenning nie … nie bevatten, waarin er één of meerdere elementen tussen de twee nie’s kunnen staan. Een aantal voorbeelden uit de resultaten zijn:
Ons moet dit egter nie as vanselfsprekend aanvaar nie. [NCHLT-corpus]
Ek het probeer om nie struikel nie… [NCHLT-corpus]
So ‘n betaling moet nie later as die effektiewe datum betaal word nie. [NCHLT-corpus]
Aan de hand van een aantal voorbeelden zullen we demonstreren hoe men op een eenvoudige manier linguïstische constructies in de treebank kan terugvinden. Voorlopig bevat GrETEL enkel de NCHLT-treebank (gemaakt voor het AfriBooms-project), maar in de toekomst zullen ook grotere corpora toegevoegd worden. GrETEL voor Afrikaans is online beschikbaar op http://gretel.ccl.kuleuven.be/afribooms.
Bibliografie
L. Augustinus, V. Vandeghinste, and F. Van Eynde (2012) “Example-Based Treebank Querying.” In Proceedings of the 8th International Conference on Language Resources and Evaluation (LREC-2012), Istanbul, pp. 3161-3167.
L. Augustinus, V. Vandeghinste, I. Schuurman, and F. Van Eynde (2013) “Example-Based Treebank Querying with GrETEL – now also for Spoken Dutch.” In Proceedings of the 19th Nordic Conference of Computational Linguistics (NODALIDA 2013). NEALT Proceedings Series 16. Oslo. pp. 423-428.
D. Van Niekerk (2014) Afribooms Afrikaans Dependency Treebank (NCHLT-treebank). http://rma.nwu.ac.za/index.php/resource-catalogue/afribooms.html
- Amelie Van Beveren (Universiteit Gent)
De intensiverende resultatiefconstructie: een vergelijkend corpusonderzoek Nederlands-Afrikaans
Zowel in het Nederlands als in het Afrikaans komen resultatieve constructies voor met een zgn. “fake object”, d.w.z. een direct object dat niet correspondeert met een argument van het werkwoord, zie de voorbeelden in (1) en (2). Uit de (b)-zinnen blijkt dat dat object ook een reflexief voornaamwoord kan zijn: in termen van Goldberg (1995) kunnen we dan spreken van een fake reflexive resultative.
In deze lezing ligt de klemtoon op fake resultatives die een intensiverende functie hebben, d.w.z. waarin het resultaatsgezegde geen letterlijk resultaat noemt maar uitdrukt dat de door het werkwoord benoemde handeling met veel overgave – of in hoge mate, of erg intensief, enz. – werd uitgevoerd. Enkele corpusvoorbeelden staan in (3) en (4). Het onderscheid met (1) is duidelijk: in (3a) is het niet zo dat de subjectreferent letterlijk doodgaat als gevolg van het schrikken, bedoeld is enkel dat hij/zij erg geschrokken is. Zo ook is in (4a) niet bedoeld dat het subject letterlijk een bochel krijgt, enzovoort.
Zowel in het Nederlands als in het Afrikaans wordt er vaak gebruik gemaakt van zulke hyperbolen, maar er zijn interessante verschillen. Zo is het gebruik van allerlei (fictieve) ziektenamen als resultaatsgezegde typisch voor het Nederlands (bv. zich de tyfus/de pleuris/de tering/het lamlazarus/de pest/het schompes… schrikken), terwijl de constructie in (4c), met een soort locatief resultaat (bv. hom uit sy bloedgroep/geloof/broek/pels/verstand/… (uit) skrik) typisch is voor het Afrikaans. In mijn lezing zal ik deze en andere verschillen nader in kaart brengen aan de hand van een database met meer dan 3500 geobserveerde voorbeelden van de intensieve resultatief uit het Twente Nieuws Corpus en uit een Afrikaans corpus samengesteld uit het krantenarchief van Media 24.
(1) a. Hij schreeuwde zijn stem schor.
b. Hij schreeuwde zich schor.
(2) a. Hy het sy stem hees geskreeu.
b. Hy het homself hees geskreeu.
(3) a. En ’s avonds schrik je je vaak dood als je een steegje in loopt en daar per ongeluk een groep slapende honden wakker maakt. (De Volkskrant 05/06/2000)
b. Het duo lacht zich suf bij de zoveelste mislukking en ook als lezer grinnik je mee (Het Parool 16/04/1999)
c. Net zoals er steeds weer een nieuwe generatie volwassenen is die zich de pleuris schrikt. (Trouw 12/02/2000)
(4) a. Jy lag jou ’n boggel en skrik jou oor ’n mik (Die Burger, 14/08/1989)
b. Selfs ek het my ’n piesang geskrik toe ek dié verskuilde talent van die Kaapse onnie onder die maatemmer sien uitloer (Die Burger 02/10/2001)
c. Dit is verstaanbaar dat jy jou uit jou geloof skrik as jy skielik R50000 ryker is. (Die Burger 04/06/1998)
- Hannah Kruithof (Universiteit Gent)
“Ek wou jou so graag aan ons plek van herkoms bind met woorde”: Over genre en politiek in Dominique Botha’s Valsrivier
Dominique Botha beschrijft in haar debuut de gedeelde jeugd met haar broer in de Vrijstaat. De roman creëert via deze vertelling niet alleen een ode aan de overleden Paul Botha, maar schetst zo ook een duidelijk tijdsbeeld van het door apartheid geteisterde Zuid-Afrika van de jaren zeventig en tachtig. Botha’s terugblik bevat naast deze referentiële pool echter ook duidelijke fictionaliteitssignalen. Ze beschrijft haar werk zelf als een “fictionele memoir” – uit fragmentarische herinneringen wordt één narratief geconstrueerd in een uiterst poëtische taal.
-
Camille Bourgeus (Universiteit Gent)Breyten Breytenbach in het avant-gardetijdschrift Raster (1967-1972)
“Hy wil eintlik, ideaal, deur die woordgrens self breek om die dinge aan te raak” schreef André P. Brink in het Nederlandse tijdschrift Raster (1972: 147) over de Zuid-Afrikaanse auteur Breyten Breytenbach.
Dat geloof in de slagkracht van de taal deelt Breytenbach met de hoofdredacteur van Raster (1967-1972), H. C. Ten Berge. Breytenbach die aan het einde van de jaren ’60 in Nederland en Vlaanderen een nog maar weinig bekend dichter was, werd opgemerkt door Ten Berge en publiceerde tussen 1969 en 1972 negenentwintig gedichten, een prozatekst en enkele tekeningen in het avant-gardetijdschrift. Dit
onderzoek bestudeert de plaats van Breytenbach binnen de poëtica van Raster en specifiek binnen die van Ten Berge. Beiden bewogen zich als outsiders buiten een literair veld en delen een metatalige thematiek. Er wordt onderzocht of Breytenbach een prominente plaats kreeg in Raster omwille van het poëtisch-esthetische of eerder het politieke-maatschappijkritische karakter van zijn werk (of de
combinatie van beide).
- Caitlin Sabbe (Universiteit Gent)
Een corpusonderzoek over gender in Zuid-Afrikaanse literatuur
In deze paper heb ik getracht na te gaan hoe gender gereflecteerd wordt in Zuid-Afrikaanse literatuur. Mijn keuze voor Zuid-Afrika ligt in het feit dat vele Zuid-Afrikaanse literatuur gender op een subtiele manier aanhaalt met specifieke accenten. Het doel was dan ook om deze accenten te achterhalen. Ik heb ervoor gekozen slechts drie werken te selecteren, zijnde The Story of an African Farm door Olive Schreiner, Orgie door André P. Brink en July’s People door Nadine Gordimer. Het zijn drie werken waarmee ik vertrouwd ben en bij alle drie de auteurs heeft gender een prominente plaats in hun literair oeuvre. Het onderzoek werd vanuit een interdisciplinair kader gevoerd door zowel te vertrekken vanuit kernwoorden, gevonden door middel van het programma WordSmith Tools en een traditionele literatuurstudie. Door het programma WordSmith Tools te gebruiken kon ik de inhoud van de werken kwantitatief benaderen en nadien vergelijken met de kritische resultaten uit de literatuurstudie. Ik heb WordSmith Tools op een erg specifieke manier gebruikt door enkel te focussen op de kernwoorden die gerelateerd waren tot genderthema’s en na te gaan in welke contexten ze gebruikt werden. Ik heb de nadruk gelegd op de categorie ‘inhoud’ en hierbinnen op de subcategorieën ‘lichaamsdelen’, ‘vrouwelijk’ en ‘mannelijk’. Op deze manier heb ik kunnen besluiten dat elke auteur specifieke accenten legt die al dan niet wijzen op een dominante mannelijke of vrouwelijke context. Bovendien bleek WordSmith Tools een goed middel te zijn om literaire teksten te analyseren, vermits er vele gelijkenissen te vinden zijn tussen mijn resultaten en deze uit de literatuurstudie. Enkel voor The Story of an African Farm is dit een mislukking gebleken. Vermoedelijk volstaat WordSmith Tools niet wanneer men te subtiele gender perspectieven probeert na te gaan. Ik gebruikte de literatuurstudie hier als een aanvulling voor mijn resultaten, maar ik geloof dat het omgekeerde ook kan nagestreefd worden. Interpretaties kunnen verbeterd en aangevuld worden door WordSmith Tools vermits het een neutrale manier van onderzoeken is.